Vô Ngã EhumaH: Vòng Xoáy Kiến Tạo và Giải Phóng Cái Tôi

 

Lời Mở Đầu: Vòng Xoáy Tiến Hóa của Ý Thức

 

Trong hành trình khám phá bản chất của thực tại và con người, triết học EhumaH đặt ra một luận điểm trung tâm, một nguyên lý vận hành cốt lõi định hình toàn bộ lộ trình phát triển của ý thức:

“Mục đích của ‘Tự nhận thức’ là để ‘Phản ảnh, đánh giá, định vị các trạng thái của toàn bộ Tâm – Thân – Trí giúp định vị nó với bản thân và xung quanh làm dữ liệu cho các tiến trình Tâm-Thân-Trí khác. Và ‘Cái Tôi’ là một cấu trúc được kiến tạo (constructed) thông qua chính hành động tự nhận thức. ‘Tự nhận thức’ và ‘Cái Tôi’ tiếp tục vòng xoáy tác động và giúp nhau tiến hóa qua quá trình trưởng thành của con người từ phát hiện và củng cố cái tôi đến thấu hiểu cái tôi trong cái toàn thể để vượt ngã.”

Luận điểm này không chỉ là một định nghĩa, mà là một bản đồ năng động về sự trưởng thành của con người. Nó mô tả một vũ điệu đồng kiến tạo, một vòng xoáy tiến hóa giữa hai năng lực nền tảng: năng lực tự quan sát (Tự nhận thức) và cấu trúc định danh (Cái Tôi). Hành trình này không phải là một đường thẳng, mà là một vòng xoáy đi lên: khởi đầu bằng việc Tự nhận thức kiến tạo và củng cố một “Cái Tôi” lành mạnh để làm chủ cuộc sống, và đạt đến đỉnh cao khi chính năng lực Tự nhận thức đó, được tinh luyện qua chiêm nghiệm, trở thành công cụ để soi chiếu và nhìn thấu bản chất Vô Ngã của chính “Cái Tôi” mà nó đã tạo ra, dẫn đến sự giải thoát tối hậu.

Báo cáo này sẽ lấy vòng xoáy tiến hóa này làm kim chỉ nam. Phần I: Khuôn Khổ EhumaH, sẽ thiết lập nền tảng bản thể học về hệ thống Tâm-Thân-Trí, nơi vòng xoáy này diễn ra. Phần II: Giải Cấu Trúc Cái Tôi, sẽ đi sâu vào bản chất được kiến tạo của Cái Tôi, cho thấy nó là một đặc tính trồi lên và một biểu hiện tương thuộc, chứ không phải một thực thể cố định. Phần III: Tổng Hợp, sẽ hợp nhất các góc nhìn này, giải thích cơ chế mà qua đó ảo tưởng về một cái tôi riêng biệt lại nảy sinh từ một thực tại không hề có sự tách biệt. Cuối cùng, Phần IV: Lộ Trình Hiện Thực Hóa, sẽ vạch ra con đường thực tiễn để điều hướng vòng xoáy này, từ việc củng cố một Cái Tôi lành mạnh đến việc siêu việt nó để thể ngộ Vô Ngã và biểu hiện Chân Tâm.

 

Phần I: Khuôn Khổ EhumaH: Một Bản Thể Luận về Vũ Trụ Tự Tổ Chức

 

Phần nền tảng của báo cáo này thiết lập khuôn khổ bản thể học và nhận thức luận độc đáo của triết học EhumaH. Luận điểm trung tâm là EhumaH trình bày một hình thức của chủ nghĩa vật chất phi quy giản (non-reductive physicalism), một hệ thống tư tưởng nỗ lực lý giải các khái niệm truyền thống vốn được xem là siêu hình thông qua lăng kính của các nguyên lý khoa học hiện đại. Bằng cách này, nó tạo tiền đề cho một sự diễn giải hoàn toàn mới về Vô Ngã, không phải như một sự phủ định hư vô, mà là một sự thấu suốt sâu sắc về bản chất vận hành của thực tại.

 

Chương 1: Vượt Qua Nhị Nguyên Luận: Mô Hình Tích Hợp Tâm-Thân-Trí

 

Nền tảng của triết học EhumaH bắt đầu bằng việc vượt qua một cách dứt khoát lằn ranh nhị nguyên luận giữa tinh thần và vật chất, một di sản đã chi phối tư duy phương Tây kể từ thời Descartes.1 Thay vì xem Tâm và Thân là hai thực thể tách biệt, có thể tồn tại độc lập, EhumaH đề xuất một mô hình con người như một thể thống nhất không thể tách rời của ba trụ cột tương tác liên tục, đồng kiến tạo và thẩm thấu lẫn nhau.1

 

Các Thành Tố của Hệ Thống

 

Mô hình này được cấu thành từ ba yếu tố cốt lõi, mỗi yếu tố có một định nghĩa chức năng riêng biệt:

  • Thân (Body): Được định nghĩa là Cấu trúc Vật chất – Năng lượng (Matter-Energy Structure). Nó bao gồm toàn bộ cơ thể vật lý với 11 hệ thống cơ quan phức tạp, các quá trình sinh lý, và các dòng năng lượng sinh học. Thân không chỉ là một cỗ máy sinh học mà còn là cơ sở vật chất, là phương tiện để tương tác trực tiếp với thế giới và là nơi sản sinh ra những tín hiệu thô sơ ban đầu, tiền thân của thông tin. Ở cấp độ cơ bản nhất, Thân là một hệ thống kiến tạo ý nghĩa (sense-making system).1
  • Trí (Intellect): Được định nghĩa là Cấu trúc Tổ chức – Thông tin (Organization-Information Structure). Trí là quá trình và kết quả của việc tổ chức thông tin. Thông tin, theo định nghĩa của EhumaH, là một sản phẩm của bộ não, sinh ra từ sự lan truyền tín hiệu qua một chuỗi các mạng lưới neuron trong một khoảng thời gian nhất định. Chức năng cốt lõi của Trí là xử lý thông tin để trả lời câu hỏi “Như thế nào?” (How?).1
  • Tâm (Soul/Mind): Được định nghĩa là “hệ điều hành tổng thể” (overall operating system) của Thân-Trí. Điều quan trọng nhất, Tâm được xác định là một đặc tính trồi lên (emergent property) từ sự tương tác của hai cấu trúc kia. Tâm là nơi diễn ra kinh nghiệm chủ quan, là trung tâm của “Tự nhận thức”, hệ giá trị, hệ cảm xúc và hệ động lực. Vai trò của nó không chỉ là tham gia xử lý thông tin, mà là để cung cấp la bàn giá trị, trả lời cho câu hỏi tối thượng: “Để làm gì?” (What for?) tại mỗi thời điểm cho Thân-Trí.2

 

Động Lực Học của Hệ Thống

 

Mối quan hệ giữa ba trụ cột này không phải là một cấu trúc tĩnh mà là một vòng lặp phản hồi động, phi tuyến tính. Một trạng thái của Thân (ví dụ, bệnh tật, mệt mỏi) ảnh hưởng sâu sắc đến Trí (sự minh mẫn, khả năng tập trung) và Tâm (cảm xúc, ý chí). Ngược lại, một trạng thái của Tâm (ví dụ, căng thẳng, quyết tâm) có thể gây ra những thay đổi sinh lý thực sự trong Thân, một hiện tượng được y học tâm thể (psychosomatic medicine) ghi nhận rộng rãi.1

Cách tiếp cận này tái định hình cơ bản về tính nhân quả trong trải nghiệm của con người. Nó đề xuất rằng “tinh thần” không phải là nguyên nhân và “cơ thể” là kết quả (hoặc ngược lại), mà chúng là các phương diện đồng khởi của một hệ thống duy nhất, thống nhất. Thay vì các mô hình tuyến tính truyền thống (kích thích → não → phản ứng), mô hình của EhumaH trình bày một chu trình nhân quả tuần hoàn: một sự thay đổi trong Thân (ví dụ, bệnh tật) làm thay đổi Trí (khả năng tập trung) và Tâm (tâm trạng), và đến lượt nó, lại tác động ngược trở lại Thân (ví dụ, thông qua hormone căng thẳng). Điều này có nghĩa là bất kỳ sự can thiệp nào tại một điểm (ví dụ, tập thể dục cho Thân, tái cấu trúc nhận thức cho Trí, hoặc làm rõ giá trị cho Tâm) chắc chắn sẽ lan tỏa khắp toàn bộ hệ thống, cung cấp một sự biện minh lý thuyết vững chắc cho các phương pháp trị liệu toàn diện và tích hợp.1

 

Chương 2: Kiến Trúc của Phức Hợp: Tính Trồi và Nhân Quả Hướng Xuống

 

Để giải thích cơ chế vận hành của hệ thống Tâm-Thân-Trí, EhumaH vận dụng hai nguyên lý cốt lõi từ triết học hệ thống và khoa học phức hợp: Tính trồi và Nhân quả hướng xuống.1

  • Tính Trồi (Emergence): Tâm được định nghĩa một cách tường minh là một “đặc tính trồi lên” (emergent property) từ sự tương tác phức hợp, năng động của Thân và Trí.1 Tính trồi mô tả hiện tượng khi một hệ thống phức tạp thể hiện các thuộc tính hoặc hành vi mới ở cấp độ vĩ mô, mà các thành phần riêng lẻ ở cấp độ vi mô của nó không hề sở hữu. Toàn thể trở thành một cái gì đó lớn hơn và khác biệt về chất so với tổng của các bộ phận.1 Các nguyên tắc chính của tính trồi bao gồm sự phụ thuộc vào các thành phần cơ bản, tính tự trị tương đối của quy luật ở cấp độ vĩ mô, và tính mới lạ, bất khả quy giản. Ví dụ kinh điển là ý thức trồi lên từ sự tương tác của hàng tỷ tế bào thần kinh, trong khi mỗi tế bào thần kinh riêng lẻ không có ý thức.3 Do đó, phát biểu “Tâm là sự cô đọng của Thân-Trí” không phải là một ẩn dụ, mà là một tuyên bố chính xác về mặt triết học hệ thống. Tâm không nằm ở một vị trí cụ thể nào, mà là chất lượng vận hành của toàn bộ hệ thống sinh học-thông tin.1
  • Nhân Quả Hướng Xuống (Downward Causation): Một khi đã trồi lên, hệ thống vĩ mô (Tâm) sở hữu một năng lực quan trọng là tác động ngược trở lại, ràng buộc và định hướng cho chính các thành phần vi mô (Thân và Trí) đã tạo ra nó.1 Trong khi Thân và Trí chủ yếu trả lời các câu hỏi “Cái gì?” và “Như thế nào?”, Tâm, với vai trò là hệ điều hành dựa trên giá trị, sẽ quyết định mục đích và mục tiêu, từ đó điều hướng hành động của toàn bộ sinh vật. Nó trả lời câu hỏi cốt lõi “Để làm gì?”.1

Sự kết hợp của hai nguyên lý này cung cấp một khuôn khổ vật lý phi quy giản (non-reductive physicalism) cho ý chí tự do và quyền tự quyết (agency). Nó giúp tránh được cả thuyết nhị nguyên siêu nhiên và chủ nghĩa duy vật quyết định luận. Mô hình của EhumaH đưa ra một con đường thứ ba: bộ não vật lý (Thân-Trí) làm nảy sinh một mô thức tổ chức cấp cao hơn (Tâm). Mô thức này (bao gồm các giá trị, mục tiêu, ý thức về bản thân của chúng ta) sau đó trở thành một lực nhân quả thực sự, định hình hoạt động của não bộ và hành vi sau đó. Do đó, “ý chí tự do” không phải là một ảo ảnh hay một mệnh lệnh của bóng ma; nó là đặc tính trồi lên của năng lực nhân quả hướng xuống trong một hệ thống phức hợp, tự tổ chức.1

 

Chương 3: Nền Tảng Sinh Học của Tồn Tại: Di Truyền Biểu Sinh và Chu Trình Thông Tin Liên Thế Hệ

 

Một trong những luận điểm táo bạo và độc đáo nhất của triết học EhumaH là nỗ lực cung cấp một cơ chế sinh học khả dĩ để giải thích nguồn gốc của các tầng tâm thức sâu thẳm, vốn thường được xem là siêu hình. Mô hình này vật chất hóa các khái niệm như Tàng Thức (Ālaya-vijñāna) của Duy Thức Học Phật giáo và Vô Thức Tập Thể (Collective Unconscious) của Carl Jung, cho rằng chúng đều là những hiện tượng tâm lý trồi lên từ một nền tảng sinh học có thể truy vết.6

Cơ chế then chốt được đề xuất là Di truyền Biểu sinh (Epigenetics). Biểu sinh là ngành khoa học nghiên cứu những thay đổi trong chức năng của gen mà không làm thay đổi trình tự DNA cơ bản. Nó hoạt động như một lớp “phần mềm” điều khiển “phần cứng” DNA, quyết định gen nào sẽ được “bật” hoặc “tắt”. Điều mang tính cách mạng là các yếu tố môi trường và hành vi—đặc biệt là sang chấn tâm lý—có thể tạo ra những thay đổi biểu sinh này, và quan trọng hơn, những dấu ấn này có thể được di truyền cho các thế hệ sau.1 Các nghiên cứu trên người đã cho thấy con cháu của những người sống sót sau các thảm họa diệt chủng mang những dấu ấn biểu sinh tương tự trên các gen điều hòa căng thẳng, liên quan đến nguy cơ mắc các chứng rối loạn lo âu cao hơn.1

Từ đó, một chu trình thông tin sinh học hoàn chỉnh được hình thành, cung cấp một mô hình khoa học cho các khái niệm như “nghiệp” hay “di sản tổ tiên” mà không cần đến yếu tố siêu hình 1:

  1. Mã hóa (Encoding): Kinh nghiệm của tổ tiên (đặc biệt là các sự kiện sang chấn và các chiến lược thích nghi quan trọng) được mã hóa vào hệ gen thông qua các dấu ấn biểu sinh.
  2. Lưu trữ & Di truyền (Storage & Transmission): Thông tin này được lưu trữ bền vững trong phân tử DNA và được di truyền qua các thế hệ.
  3. Giải mã & Biểu hiện (Decoding & Expression): Thông tin di truyền và biểu sinh này được “giải mã” và biểu hiện thông qua cấu trúc và hoạt động của bộ não thế hệ sau (ví dụ, một hạch hạnh nhân nhạy cảm hơn) trong sự tương tác với môi trường sống.

Mô hình này biến các khái niệm như “nghiệp” (karma) hay “gánh nặng tổ tiên” từ một niềm tin siêu hình thành một giả thuyết khoa học có thể kiểm chứng. Nó ngụ ý rằng việc chữa lành cá nhân có thể có những hệ quả liên thế hệ. Nếu các thực hành như thiền định và trị liệu có thể tạo ra những thay đổi tích cực về tính dẻo thần kinh và thậm chí cả biểu sinh, thì “tu tâm” không chỉ vì hạnh phúc cá nhân. Đó là một hành động “làm sạch mã nguồn” cho chính mình và có khả năng cho cả các thế hệ tương lai, chuyển trọng tâm từ việc thụ động chịu đựng số phận sang việc tích cực tham gia vào quá trình tiến hóa sinh học và tâm lý của chính mình.1

 

Phần II: Giải Cấu Trúc Cái Tôi: Hai Luận Điểm Hội Tụ về Vô Ngã

 

Phần này đi sâu vào việc phân tích hai luận điểm trung tâm về Vô Ngã theo yêu cầu. Mỗi luận điểm sẽ được khảo sát một cách độc lập, xây dựng một định nghĩa vững chắc dựa trên các nguồn tài liệu, trước khi được tổng hợp thành một lý thuyết thống nhất trong phần tiếp theo.

 

Chương 4: Luận Điểm I – Vô Ngã theo Tính Trồi: Cái Tôi như một Quá Trình Động

 

Luận điểm đầu tiên tiếp cận Vô Ngã thông qua lăng kính của khoa học hệ thống và khoa học thần kinh, định vị cái tôi không phải như một thực thể tĩnh tại, mà là một quá trình động, một đặc tính trồi lên.

 

Cái Tôi như một Mô Thức Hoạt Động Trồi Lên

 

Trong khuôn khổ EhumaH, “Cái tôi” (ego) không được xem là một thực thể độc lập, một “vật” có thật, mà là một mô thức hoạt động (operational pattern) trồi lên từ sự tương tác không ngừng của hệ thống Thân-Trí.1 Nó không có một sự tồn tại độc lập nào cả. Giống như ý thức trồi lên từ các neuron, cái tôi trồi lên từ toàn bộ hệ thống sinh học-thông tin, nhưng không thể được định vị ở bất kỳ thành phần riêng lẻ nào.1 Nó là một chức năng, một mô hình hoạt động được kiến tạo để tạo ra cảm giác về một bản sắc cá nhân, một “người” đang trải nghiệm thế giới.1

 

Tương Đồng Khoa Học: Lý Thuyết Tự Sản Sinh (Autopoiesis)

 

Để làm rõ hơn bản chất quá trình này, có thể viện dẫn một sự tương đồng mạnh mẽ với lý thuyết Tự Sản Sinh (Autopoiesis) của hai nhà sinh học Humberto Maturana và Francisco Varela.8 Một hệ thống tự sản sinh (ví dụ như một tế bào sống) được định nghĩa là một mạng lưới các quá trình sản xuất (biến đổi và phá hủy) các thành phần mà: (i) thông qua tương tác và biến đổi, liên tục tái tạo và hiện thực hóa chính mạng lưới đã tạo ra chúng; và (ii) cấu thành mạng lưới đó như một thực thể thống nhất trong không gian mà các thành phần tồn tại, bằng cách xác định ranh giới của thực thể đó như một sự phân tách khỏi môi trường.11

Cái tôi, theo lăng kính này, chính là một quá trình tự sản sinh về mặt tâm lý. Nó là một mạng lưới các quá trình nhận thức (suy nghĩ, ký ức, niềm tin) liên tục tái tạo và củng cố lẫn nhau để duy trì một ranh giới, một cảm giác về “tôi” tách biệt khỏi “không phải tôi”. Chức năng chính của nó là tạo ra và duy trì sự phân biệt này, tạo ra một thực thể tâm lý dường như độc lập.1

 

Minh Chứng từ Khoa Học Thần Kinh

 

Luận điểm này nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các phát hiện của khoa học thần kinh hiện đại. Các nghiên cứu chỉ ra rằng không có một “trung tâm của cái tôi” duy nhất nào trong não bộ.14 Thay vào đó, cảm giác về bản thân là một cấu trúc được tạo ra bởi sự hoạt động phối hợp của nhiều mạng lưới thần kinh phân tán.19

Đặc biệt, Mạng Lưới Mặc Định (Default Mode Network – DMN) được xác định là có liên quan mật thiết đến các quá trình tự tham chiếu, suy ngẫm về bản thân, hồi tưởng quá khứ và lên kế hoạch cho tương lai—những hoạt động cốt lõi của việc “tạo tác bản ngã”.20 Các nghiên cứu sử dụng hình ảnh thần kinh cho thấy rằng sự suy giảm hoạt động và kết nối trong DMN, chẳng hạn như trong các trạng thái thiền định sâu hoặc dưới tác dụng của các chất thức thần, tương quan mạnh mẽ với trải nghiệm chủ quan về “sự tan rã của cái tôi” (

ego dissolution).20 Điều này cung cấp bằng chứng thực nghiệm cho thấy cái tôi là một quá trình thần kinh có thể bị gián đoạn và giải cấu trúc, chứ không phải là một thực thể bất biến.

 

Chứng Ngộ Vô Ngã (Luận Điểm I)

 

Từ góc độ này, việc chứng ngộ Vô Ngã chính là tuệ giác (insight) có được thông qua siêu nhận thức về bản chất quá trình của cái tôi. Đó là sự thấu suốt rằng “cái tôi” không phải là một danh từ, mà là một động từ; không phải là một sự vật, mà là một hoạt động mà hệ thống đang thực hiện. Nó là sự nhận ra rằng cảm giác về một bản ngã riêng biệt, cố định chỉ là một mô thức hoạt động trồi lên, một quá trình tự tổ chức động, chứ không phải một thực tại bản thể học.1

 

Chương 5: Luận Điểm II – Vô Ngã theo Tương Thuộc: Cái Tôi như một Giao Điểm Quan Hệ

 

Luận điểm thứ hai tiếp cận Vô Ngã từ một góc độ triết học, bắt nguồn sâu sắc từ tư tưởng Phật giáo, định vị một tồn tại không phải như một thực thể biệt lập mà là một giao điểm tạm thời của các lực lượng vũ trụ.

 

Tồn Tại như một Điểm Hội Tụ của Nhân Duyên

 

Luận điểm được cung cấp định nghĩa một tồn tại có tổ chức là “một sự phản ảnh, một điểm hội tụ của nhiều nhân duyên và tất cả đang liên tục biến đổi, vận động, chuyển hóa”. Định nghĩa này trực tiếp viện dẫn giáo lý cốt lõi của Phật giáo về Duyên Khởi (Pratītyasamutpāda).27 Nguyên lý Duyên Khởi khẳng định rằng không có gì tồn tại một cách độc lập; mọi sự vật, hiện tượng (pháp) đều phát sinh trong sự phụ thuộc vào các sự vật, hiện tượng khác. “Cái này có vì cái kia có; cái này sinh vì cái kia sinh. Cái này không vì cái kia không; cái này diệt vì cái kia diệt”.37 Theo đó, một con người không phải là một thực thể tự thân, mà là một giao điểm tạm thời trong một mạng lưới nhân duyên vô tận của vũ trụ.

 

Giáo Lý Tương Tức (Interbeing)

 

Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã diễn giải giáo lý Duyên Khởi một cách sâu sắc và dễ tiếp cận qua khái niệm Tương Tức (Interbeing).38 Tuệ giác tương tức là thấy rằng một tờ giấy được làm từ những yếu tố “phi-giấy” như ánh nắng, đám mây, người tiều phu, và bữa trưa của người tiều phu.38 Tương tự, một “cái tôi” được tạo thành từ vô số yếu tố “phi-tôi”: cha mẹ, tổ tiên, thức ăn, không khí, văn hóa, giáo dục, và toàn bộ vũ trụ.40 “Tồn tại là tương-tồn tại” (

to be is to inter-be).38 Không có một ranh giới tuyệt đối nào giữa “tôi” và “không phải tôi”.

 

Song Bản Thể (Dual Nature)

 

Luận điểm này còn khẳng định rằng mọi tồn tại có tổ chức đều có hai bản thể là cấu trúc vật chất-năng lượng và cấu trúc thông tin. Điều này cộng hưởng một cách hoàn hảo với mô hình Tâm-Thân-Trí của EhumaH, nơi Thân được định nghĩa là cấu trúc vật chất-năng lượng và Trí là cấu trúc tổ chức-thông tin.1 Sự song hành này tạo ra một cầu nối trực tiếp giữa hai luận điểm về Vô Ngã, cho thấy chúng không phải là hai hệ thống tư tưởng riêng biệt mà là những mô tả bổ sung cho nhau về cùng một thực tại.

 

Chứng Ngộ Vô Ngã (Luận Điểm II)

 

Từ góc độ này, việc chứng ngộ Vô Ngã là sự tri nhận trực tiếp về tính tương thuộc này. Đó là tuệ giác thấy rằng không có một ranh giới cứng nhắc nào giữa “bên trong” và “bên ngoài”, giữa “cái tôi” và “cái khác”. Cái tôi không phải là một hòn đảo biệt lập, mà là một con sóng trong đại dương của sự tồn tại.50 Nó là một biểu hiện tương thuộc (

interbeing) trong một tổng thể rộng lớn, vô cùng tận.

 

Phần III: Tổng Hợp: Vòng Xoáy Kiến Tạo và Giải Phóng Cái Tôi

 

Đây là phần trung tâm và sáng tạo nhất của báo cáo. Nó sẽ đan kết hai luận điểm đã phân tích ở Phần II thành một thể thống nhất, được dẫn dắt bởi luận điểm về vòng xoáy tiến hóa giữa Tự nhận thức và Cái Tôi.

 

Chương 6: Vòng Xoáy Đồng Kiến Tạo: Tự Nhận Thức là Kiến Trúc Sư của Cái Tôi

 

Luận điểm trung tâm của chúng ta khẳng định: “‘Cái Tôi’ là một cấu trúc được kiến tạo (constructed) thông qua chính hành động tự nhận thức.” Đây không phải là một mối quan hệ nhân quả một chiều, mà là một vòng xoáy tương tác, nơi Tự nhận thức và Cái Tôi cùng nảy sinh và thúc đẩy lẫn nhau phát triển.

  • Cơ chế kiến tạo: Tự nhận thức, với chức năng “Phản ảnh, đánh giá, định vị các trạng thái của toàn bộ Tâm – Thân – Trí”, hoạt động như một kiến trúc sư. Mỗi lần chúng ta thực hiện các hành động này—phản ảnh về một hành vi, đánh giá một cảm xúc, định vị mình trong một mối quan hệ—chúng ta không chỉ đang quan sát một “Cái Tôi” thụ động, có sẵn. Chúng ta đang tích cực tạo ra và định hình nó.1 Câu chuyện chúng ta kể về bản thân (“Tôi là người mạnh mẽ vì đã vượt qua khó khăn đó”) trở thành một phần của chính con người mà chúng ta tin mình là.
  • Sự trồi lên của Tương thuộc: Mô hình khoa học về tính trồi và tự sản sinh không hề mâu thuẫn với chân lý triết học về tương thuộc; ngược lại, nó giải thích cơ chế mà qua đó ảo tưởng về sự tách biệt lại nảy sinh từ một thực tại không hề có sự tách biệt.
  1. Luận điểm I (Tính Trồi) định hình cái tôi như một quá trình tự sản sinh. Chính đặc tính đóng về mặt vận hành của quá trình này—khả năng tự tạo ra và duy trì ranh giới của chính nó—giải thích cho trải nghiệm chủ quan về việc là một cái tôi riêng biệt.13 Đây là cơ chế tạo ra ảo tưởng về sự tách biệt.
  2. Luận điểm II (Tương Thuộc) mô tả thực tại khách quan về sự phụ thuộc hoàn toàn của hệ thống đó vào toàn bộ vũ trụ để tồn tại.40
  3. Nghịch lý được hóa giải khi nhận ra rằng cảm giác về một cái tôi riêng biệt chính là đặc tính trồi lên từ sự đóng về mặt vận hành, trong khi thực tại về vô ngã (Tương Thuộc) chính là sự thật về sự kết nối cấu trúc tuyệt đối của hệ thống đó.

 

Chương 7: Song Bản Thể Revisited: Thông Tin và Vật Chất trong Mạng Lưới Tương Thuộc

 

Chương này tích hợp sâu hơn nguyên lý “Song Bản Thể” của EhumaH vào lý thuyết thống nhất.

  • Cái Tôi như một Mô Thức Thông Tin: “Cái tôi” không phải là một vật chất, mà là một mô thức thông tin (Trí) phức hợp và tạm thời, được hiện thực hóa và biểu hiện thông qua một cấu trúc vật chất-năng lượng (Thân) cũng tạm thời.1
  • Tính Tương Thuộc của Cả Hai Bản Thể: Cả mô thức thông tin lẫn cấu trúc vật chất đều hoàn toàn phụ thuộc vào mạng lưới vũ trụ rộng lớn hơn. Thông tin trong tâm trí chúng ta (ngôn ngữ, khái niệm, văn hóa) đến từ xã hội, giáo dục và kinh nghiệm. Vật chất trong cơ thể chúng ta (nguyên tử carbon, nước, khoáng chất) đến từ thức ăn, không khí và hành tinh này. Không có khía cạnh nào trong hai bản thể này là độc lập hay tự sinh ra. Điều này củng cố luận điểm Vô Ngã từ một góc độ mới, cho thấy rằng cả hai phương diện của sự tồn tại đều là biểu hiện của sự tương thuộc.1

 

Chương 8: Hòa Giải Chân Tâm và Vô Ngã: Trạng Thái Tối Ưu của một Hệ Thống Tích Hợp

 

Chương này củng cố giải pháp của EhumaH cho nghịch lý triết học kinh điển giữa “Chân Tâm” (hay Chân Ngã) và “Vô Ngã”.

  • Chân Tâm như một Trạng Thái Vận Hành Tối Ưu: Như đã được thiết lập trong tài liệu nguồn, Chân Tâm không phải là một “Cái Tôi Chân Thật” cần được tìm thấy, mà là một trạng thái vận hành tối ưu, hài hòa và hiệu quả của toàn bộ hệ thống Tâm-Thân-Trí.1
  • Vô Ngã là Điều Kiện Tiên Quyết: Trạng thái tối ưu này, đặc trưng bởi sự hòa hợp và toàn vẹn, trồi lên một cách tự nhiên chính xác khi hệ thống ngừng hoạt động theo mô thức “tạo tác bản ngã” không hiệu quả và gây ra xung đột (tức là, duy trì ảo tưởng về một cái tôi riêng biệt, độc lập).
  • Bản Chất Phi Nhị Nguyên của Sự Chứng Ngộ: Sự chứng ngộ Vô Ngã (thấu suốt ảo tưởng) và sự biểu hiện của Chân Tâm (trạng thái tối ưu) không phải là hai sự kiện riêng biệt, mà là hai mặt của cùng một đồng xu. Chúng đồng nhất về mặt chức năng.1 Việc buông bỏ sự đồng hóa với cấu trúc bản ngã giới hạn chính là điều kiện để một phương thức tồn tại hài hòa hơn được biểu hiện. Điều này giải quyết nghịch lý bằng cách tái định vị Chân Tâm từ một thực thể bản thể học thành một trạng thái chức năng. Cách tiếp cận này cộng hưởng sâu sắc với các truyền thống phi nhị nguyên, nơi sự tan rã của sự phân chia chủ thể-khách thể dẫn đến một trạng thái nhận thức hợp nhất và an lạc.50

 

Phần IV: Lộ Trình Hiện Thực Hóa: Từ Siêu Nhận Thức đến Chuyển Hóa Xã Hội

 

Phần cuối cùng này chuyển đổi lý thuyết thống nhất thành một khuôn khổ thực tiễn cho sự phát triển của con người. Nó vạch ra các công cụ, các giai đoạn và biểu hiện tối hậu của việc chứng ngộ Vô Ngã, kết nối mô hình EhumaH với các lý thuyết tâm lý học và xã hội đã được công nhận.

 

Chương 9: Công Cụ Bậc Thầy: Siêu Nhận Thức và Tuệ Giác (Tầng 1 Trí)

 

Chương này trình bày chi tiết về cơ chế thực hành để chứng ngộ Vô Ngã.

  • Siêu Nhận Thức là “Tư Duy về Tư Duy”: Siêu Nhận Thức (Metacognition) được định nghĩa là năng lực quan sát chính các quá trình tâm trí của mình (suy nghĩ, cảm xúc, niềm tin) như những đối tượng thoáng qua mà không đồng hóa với chúng.1 Đây là kỹ năng cốt lõi được rèn luyện trong các thực hành chiêm nghiệm như thiền Vipassanā, nơi hành giả quan sát sự sinh diệt của các hiện tượng thân-tâm.67
  • Cơ chế Giải Cấu Trúc: Bằng cách quan sát các suy nghĩ và cảm xúc như những sự kiện vô thường, phi cá nhân, siêu nhận thức làm suy yếu quá trình tự sản sinh của cái tôi. Nó cắt đứt dòng năng lượng của sự đồng hóa và bám chấp mà cái tôi cần để duy trì chính nó. Điều này tạo ra một không gian tâm trí, từ đó Tuệ Giác (Insight)—sự thấu hiểu trực tiếp, phi khái niệm về bản chất Vô Ngã—có thể trồi lên.1
  • Tương Quan Thần Kinh Học: Thực hành này tương ứng với việc rèn luyện mạng lưới điều hành (executive control network) của não bộ để điều chỉnh và thoát khỏi sự lôi cuốn của Mạng Lưới Mặc Định (DMN) mang tính tự tham chiếu. Các nghiên cứu về thiền định đã ghi nhận những thay đổi trong kết nối chức năng giữa các mạng lưới này, cho thấy một cơ sở thần kinh cho khả năng “giải cấu trúc cái ngã”.75

 

Chương 10: Bốn Giai Đoạn Tiến Hóa: Quỹ Đạo của Vòng Xoáy Tự Nhận Thức

 

Chương này hệ thống hóa hành trình phát triển của con người theo mô hình bốn giai đoạn của EhumaH, cho thấy quỹ đạo của vòng xoáy Tự nhận thức – Cái Tôi, từ “phát hiện và củng cố” đến “thấu hiểu và vượt ngã”.

  • Sơ Đồ các Giai Đoạn: Báo cáo sẽ trình bày chi tiết bốn giai đoạn: 1. Tâm-Thân-Trí Bản năng & Phụ thuộc; 2. Tâm-Thân-Trí Cá nhân & Hình thành Cái Tôi; 3. Tâm-Thân-Trí Tự chủ & Bắt đầu Hòa hợp; 4. Tâm-Thân-Trí Hòa hợp Toàn diện & Vượt Ngã.1
  • Các Khuôn Khổ Tương Đồng: Mô hình này sẽ được đối chiếu với các lý thuyết phát triển có ảnh hưởng khác. Sự tiến triển từ giai đoạn 2 (cái tôi được hình thành, vị kỷ) đến giai đoạn 4 (vượt ngã, vị tha) phản ánh quỹ đạo từ các giai đoạn tiền quy ước, quy ước đến hậu quy ước trong lý thuyết của Kohlberg, và từ các cấp độ tồn tại vị kỷ (egocentric) đến vị thế giới (worldcentric) và vị vũ trụ (kosmocentric) trong Lý Thuyết Tích Hợp của Ken Wilber và Động Lực Học Xoắn Ốc.79
  • Đỉnh Cao của Sự Phát Triển – Tự Siêu Việt: Giai đoạn 4 của EhumaH sẽ được liên kết một cách tường minh và sâu sắc với khái niệm Tự Siêu Việt (Self-Transcendence) của Abraham Maslow.88 Vào cuối đời, Maslow đã thêm cấp độ này lên trên cả Tự Hiện Thực Hóa (
    Self-Actualization), định nghĩa nó là nhu cầu vượt ra khỏi bản thân để phục vụ cho một mục đích lớn lao hơn, để trải nghiệm sự hợp nhất với cái gì đó vượt ngoài cá nhân. Đây chính là một sự xác thực mạnh mẽ và là một điểm hội tụ liên văn hóa cho mô hình phát triển của EhumaH.

Bảng 1: Bốn Giai Đoạn Tiến Hóa Của Tâm

Giai đoạn Đặc điểm Thân Đặc điểm Trí Đặc điểm Tâm & Tầng Tâm chi phối
1. Bản năng & Phụ thuộc Hoạt động theo bản năng sinh tồn, phụ thuộc vào chăm sóc bên ngoài. Phản xạ, học hỏi tự động, tư duy logic chưa phát triển. Hệ động lực sinh học chi phối, cảm xúc bộc phát, chưa được điều hòa. (Tầng 2, 3, 4)
2. Cá nhân & Hình thành Cái Tôi Bắt đầu có ý thức chăm sóc cơ bản, chịu ảnh hưởng từ hình ảnh bản thân. IQ, EQ bắt đầu phát triển. Thế giới quan/Nhân sinh quan sơ khởi, vay mượn. Nội động lực cá nhân trỗi dậy, bắt đầu tự nhận thức, hình thành cái tôi. (Tầng 5)
3. Tự chủ & Bắt đầu Hòa hợp Có ý thức chăm sóc, rèn luyện Thân để phục vụ mục tiêu dài hạn. Thế giới quan/Nhân sinh quan rõ ràng, tự chủ. Trí tuệ dẫn dắt Tâm. Tự nhận thức sâu, quản lý cảm xúc tốt, ý chí và lương tâm mạnh mẽ. (Tầng 6, 7)
4. Hòa hợp Toàn diện & Vượt Ngã Khỏe mạnh, tràn đầy năng lượng, là một công cụ biểu hiện hài hòa. Minh triết, sáng suốt, tư duy hệ thống, siêu nhận thức. An lạc, từ bi, sáng tạo, vị tha. Cái tôi trở thành công cụ của Chân Tâm. (Tầng 1, 8)

(Nguồn: Tổng hợp và tinh chỉnh từ 1)

 

Chương 11: Biểu Hiện Xã Hội của Vô Ngã: Lòng Trắc Ẩn, Trí Tuệ Tập Thể và Di Sản (Tầng 8 Tâm)

 

Chương này phân tích mục đích tối hậu và biểu hiện hướng ngoại của sự chứng ngộ Vô Ngã, cho thấy rằng đây không phải là một sự rút lui khỏi thế giới mà là hình thức tham gia sâu sắc nhất vào nó.

  • Từ Cái Tôi đến Phụng Sự: Khi ảo tưởng về một cái tôi riêng biệt tan biến, ranh giới giữa lợi ích của bản thân và lợi ích của người khác trở nên mờ nhạt. Động lực tự nhiên của một người vận hành từ trạng thái Chân Tâm (Tầng 1) sẽ biểu hiện ra ngoài qua Tầng 8 (Biểu Hiện Xã Hội) không phải dưới hình thức tìm kiếm thành công vị kỷ (danh vọng, quyền lực), mà là sự cống hiến và kiến tạo một di sản dựa trên các giá trị phổ quát và lòng từ bi.1
  • Chuỗi Nhân Quả của Chuyển Hóa Xã Hội: Mô hình EhumaH ngụ ý một chuỗi nhân quả rõ ràng từ công phu nội tâm đến lợi ích tập thể:
  1. Chứng ngộ Vô Ngã/Tương Thuộc cá nhân: Một cá nhân thấu suốt bản chất kết nối không thể tách rời của mình với vạn vật.
  2. Phát sinh Lòng Trắc Ẩn Đích Thực: Nỗi đau của người khác không còn được cảm nhận là “của người khác” một cách hoàn toàn, mà là một phần của một trải nghiệm chung. Điều này làm nảy sinh lòng từ bi chân thật, không phải từ sự thương hại hay nghĩa vụ.1
  3. Nuôi Dưỡng Sự An Toàn Tâm Lý: Một nhà lãnh đạo hay một thành viên trong nhóm vận hành từ trạng thái trắc ẩn, phi vị kỷ này sẽ không có nhu cầu thống trị, kiểm soát hay phán xét. Thay vào đó, họ tạo ra một môi trường của sự thấu hiểu và chấp nhận, nơi các thành viên khác cảm thấy an toàn về mặt tâm lý để thể hiện bản thân, chấp nhận rủi ro và hợp tác một cách cởi mở.1
  4. Trồi Lên của Trí Tuệ Tập Thể: Các nghiên cứu sâu rộng trong lĩnh vực quản trị và tâm lý học tổ chức đã chứng minh rằng sự an toàn tâm lý là yếu tố tiên quyết số một cho sự trồi lên của trí tuệ tập thể—khả năng của một nhóm có thể cùng nhau giải quyết vấn đề một cách thông minh hơn bất kỳ cá nhân nào trong nhóm đó.1
  5. Kiến Tạo một Xã Hội Hài Hòa và Hiệu Quả Hơn: Khi các nhóm và tổ chức có thể vận hành ở mức độ trí tuệ tập thể cao hơn, toàn bộ xã hội sẽ trở nên hài hòa, sáng tạo và hiệu quả hơn.

Cách tiếp cận này định vị lại một cách sâu sắc vai trò của sự phát triển tâm linh. “Tu tâm” không còn là một hành trình ích kỷ để tìm kiếm sự an lạc cá nhân, mà trở thành hình thức hành động xã hội và chính trị mạnh mẽ nhất mà một cá nhân có thể thực hiện, bởi nó tác động vào gốc rễ của sự hợp tác và trí tuệ tập thể.1 Điều này cộng hưởng mạnh mẽ với các nguyên tắc của Phật giáo Dấn thân (

Engaged Buddhism), vốn tìm cách áp dụng tuệ giác và lòng từ bi để giải quyết các vấn đề xã hội, chính trị và môi trường.97

Bảng 2: Sự Chuyển Hóa của 8 Tầng Tâm dưới Tác Động của Chân Tâm

Tầng Tên Gọi Chức Năng Vận Hành Tiêu Chuẩn (Bị Cái Tôi chi phối) Chức Năng Vận Hành khi được Chân Tâm Tích Hợp (Vượt Ngã)
8 Biểu Hiện Xã Hội Tìm kiếm thành công, danh vọng, quyền lực để khẳng định cái tôi. Kiến tạo và để lại di sản dựa trên lòng từ bi và các giá trị phổ quát.
7 Hành Vi Hành động theo lương tâm và ý chí để xây dựng một bản sắc cá nhân mạnh mẽ. Hành động trở thành biểu hiện tự nhiên của sự hòa hợp nội tại, không cần gắng gượng.
6 Thế Giới Quan Xây dựng hệ giá trị và niềm tin để củng cố cái tôi và tạo trật tự cho thế giới. Thấu suốt thực tại như nó là, vượt qua các hệ thống niềm tin nhị nguyên.
5 Tự Nhận Thức Hình thành cái tôi (ego) để tương tác xã hội và được chấp nhận. Cái tôi trở thành một công cụ chức năng, linh hoạt để phục vụ mục đích cao cả hơn.
4 Hệ Nội Động Lực Tìm kiếm cảm xúc tích cực và tránh tiêu cực để thỏa mãn nhu cầu cá nhân. Trải nghiệm các cảm xúc như tình yêu thương vô điều kiện, an lạc nội tại, không phụ thuộc ngoại cảnh.
3 Tiềm Thức Vận hành các phản ứng và thói quen tự động dựa trên kinh nghiệm quá khứ. Trực giác trở nên sắc bén, các phản ứng tự động được thay thế bằng sự đáp ứng chánh niệm.
2 Tố Chất Bị chi phối bởi các bản năng sinh tồn, sinh sản và di sản biểu sinh. Các bản năng được chuyển hóa thành năng lượng sống dồi dào, hướng tới sự phát triển và sáng tạo.
1 Chân Tâm Là một tiềm năng ẩn, chưa được kích hoạt. Trở thành trạng thái vận hành chủ đạo, điều hướng toàn bộ hệ thống.

(Nguồn: Phân tích và tổng hợp dựa trên mô hình 8 tầng Tâm của EhumaH 1)

 

Kết Luận: Kiến Trúc Sư Ý Thức của Tồn Tại

 

Bằng cách đặt vòng xoáy tiến hóa giữa Tự nhận thức và Cái Tôi làm trung tâm, triết học EhumaH đã xây dựng nên một lý thuyết thống nhất, toàn diện và năng động về bản chất của sự trưởng thành và giải thoát. Lý thuyết này không chỉ dừng lại ở mức độ mô tả triết học mà còn cung cấp một cơ chế giải thích khả dĩ, bắt rễ sâu trong các nguyên lý của khoa học hệ thống, lý thuyết phức hợp, sinh học và khoa học thần kinh.

Hành trình của ý thức được mô tả qua hai giai đoạn lớn của cùng một vòng xoáy. Giai đoạn đầu là “củng cố”, nơi Tự nhận thức đóng vai trò kiến trúc sư, liên tục “phản ảnh, đánh giá, định vị” để xây dựng nên một “Cái Tôi” ngày càng phức tạp và lành mạnh. Đây là một quá trình cần thiết, tạo ra một phương tiện vững chắc để con người có thể tương tác hiệu quả với cuộc sống.

Giai đoạn thứ hai là “siêu việt”, nơi Tự nhận thức được tinh luyện thành tuệ giác chiêm nghiệm (siêu nhận thức). Lúc này, nó không còn xây dựng mà bắt đầu “soi chiếu” chính công trình của mình. Nó nhìn thấu bản chất được kiến tạo, trồi lên và tương thuộc của “Cái Tôi”, dẫn đến sự sụp đổ của tư tưởng chấp ngã. Đây là bước nhảy giải phóng, là sự thấu hiểu Cái Tôi trong cái toàn thể để vượt ngã, cho phép trạng thái vận hành tối ưu của Chân Tâm được biểu hiện.

Cuối cùng, Tự nhận thức không chỉ là một chức năng tâm lý. Nó là con đường hai chiều, vừa kiến tạo nên con người xã hội, vừa là chìa khóa mở ra cánh cửa giải thoát tâm linh. Đó chính là vòng xoáy kỳ diệu của sự kiến tạo và giải phóng Cái Tôi.

Nguồn trích dẫn

  1. truy cập vào tháng 1 1, 1970,
  2. EhumaH | Chân Tâm. Hạnh Phúc Bền Vững. Di Sản Cuộc Đời, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://ehumah.com/
  3. Resonance Complexity Theory and the Architecture of Consciousness: A Field-Theoretic Model of Resonant Interference and Emergent Awareness – arXiv, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://arxiv.org/html/2505.20580v1
  4. Unraveling Complexity in Consciousness – Number Analytics, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.numberanalytics.com/blog/complexity-theory-neural-basis-consciousness
  5. Complexity Theory and the Nature of Consciousness – Science and Nonduality (SAND), truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://scienceandnonduality.com/article/complexity-theory-and-the-nature-of-consciousness/
  6. Tâm vận hành như thế nào? – Làng Mai, truy cập vào tháng 7 23, 2025, https://langmai.org/tang-kinh-cac/vien-sach/thien-tap/but-la-hinh-hai-but-la-tam-thuc/tam-van-hanh-nhu-the-nao/
  7. EhumaH Blog Archives, truy cập vào tháng 7 23, 2025, https://ehumah.com/ehumah-blog
  8. www.mannaz.com, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.mannaz.com/en/articles/coaching-assessment/understanding-autopoiesis-life-systems-and-self-organization/#:~:text=Defining%20Autopoiesis,-At%20its%20core&text=According%20to%20Maturana%20and%20Varela,contribute%20to%20its%20ongoing%20existence.
  9. Understanding Autopoiesis: Life, Systems, and Self-Organisation – Mannaz, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.mannaz.com/en/articles/coaching-assessment/understanding-autopoiesis-life-systems-and-self-organization/
  10. Polyphony and embodiment: a critical approach to the theory of autopoiesis – SIBE Sociedad de Etnomusicología, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.sibetrans.com/trans/article/179/polyphony-and-embodiment-a-critical-approach-to-the-theory-of-autopoiesis
  11. Autopoiesis – Wikipedia, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Autopoiesis
  12. Understanding Autopoiesis in Modern Thought – Number Analytics, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.numberanalytics.com/blog/autopoiesis-in-contemporary-philosophy
  13. AUTONOMY AND AUTOPOIESIS – Francisco J. Varela, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://mechanism.ucsd.edu/bill/teaching/w22/phil147/Varela%20-%201981%20-%20Autonomy%20and%20Autopoiesis.pdf
  14. Neuroscience learns what Buddhism has known for ages: There is no constant self – Upworthy, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.upworthy.com/neuroscience-learns-what-buddhism-has-known-for-ages-there-is-no-constant-self-rp
  15. Summary of No Self No Problem by Chris Niebauer – The Mindful Stoic, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://mindfulstoic.net/summary-of-no-self-no-problem-by-chris-niebauer/
  16. Does science say that there is no “self”? : r/neuro – Reddit, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.reddit.com/r/neuro/comments/1iv6235/does_science_say_that_there_is_no_self/
  17. Actually, neuroscience suggests “the self” is real – Big Think, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://bigthink.com/the-well/actually-neuroscience-suggests-self-real/
  18. Neuroscience backs up the Buddhist belief that “the self” isn’t constant, but ever-changing, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://qz.com/506229/neuroscience-backs-up-the-buddhist-belief-that-the-self-isnt-constant-but-ever-changing
  19. Neural basis of self – Wikipedia, truy cập vào tháng 7 23, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Neural_basis_of_self
  20. The Default Mode Network and Ego Dissolution: Not So Cut and Dry – PsiloHealth, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.psilohealth.co/blog/default-mode-network-and-ego-dissolution
  21. The default-mode, ego-functions and free-energy: a neurobiological account of Freudian ideas – PMC – PubMed Central, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2850580/
  22. When We Turn Down The Default Mode Network, The Ego Dissolves – IFLScience, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.iflscience.com/when-we-turn-down-the-default-mode-network-the-ego-dissolves-67685
  23. The Neuroscience of Self-Awareness – Number Analytics, truy cập vào tháng 7 23, 2025, https://www.numberanalytics.com/blog/neuroscience-of-self-awareness
  24. Effective connectivity of LSD-induced ego dissolution – medRxiv, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.12.28.21268391.full
  25. Default Mode Network Modulation by Psychedelics: A Systematic Review – PMC, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10032309/
  26. Self unbound: ego dissolution in psychedelic experience | Neuroscience of Consciousness, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://academic.oup.com/nc/article/2017/1/nix016/3916730
  27. Đức Phật dạy gì về “Vô ngã”?, truy cập vào tháng 7 23, 2025, https://phatsuonline.vn/duc-phat-day-gi-ve-vo-nga-37
  28. Lý Duyên khởi, kinh Vô Ngã Tướng – sự khởi đầu nghiên cứu tư tưởng Phật giáo, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://tapchinghiencuuphathoc.vn/ly-duyen-khoi-kinh-vo-nga-tuong-su-khoi-dau-nghien-cuu-tu-tuong-phat-giao.html
  29. mindworks.org, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://mindworks.org/blog/what-is-dependent-origination/#:~:text=Dependent%20origination%20(Sanskrit%3A%20Prat%C4%ABtyasamutp%C4%81da),depends%20on%20our%20past%20conditioning.
  30. Pratītyasamutpāda – Wikipedia, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Prat%C4%ABtyasamutp%C4%81da
  31. Dependent origination – Rigpa Wiki, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.rigpawiki.org/index.php?title=Dependent_origination
  32. Pratītyasamutpāda: The Buddhist Concept of Dependent Origination – HD Asian Art, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.hdasianart.com/blogs/news/pratityasamutpada-the-buddhist-concept-of-dependent-origination
  33. Can someone please explain dependent origination(Pratītyasamutpāda) and how it relates to the 5 aggregates? : r/Buddhism – Reddit, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.reddit.com/r/Buddhism/comments/jrwfb9/can_someone_please_explain_dependent/
  34. Thuận Pháp Lựa Duyên – EhumaH, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://ehumah.com/thuan-phap-lua-duyen
  35. What is dependent origination? : r/Buddhism – Reddit, truy cập vào tháng 7 23, 2025, https://www.reddit.com/r/Buddhism/comments/e11y3/what_is_dependent_origination/
  36. Fundamentals of Buddhism: Dependent Origination – BuddhaNet, truy cập vào tháng 7 23, 2025, https://www.buddhanet.net/funbud12/
  37. Vô Ngã Là gì? Hiểu Đúng Về Vô Ngã Trong Phật Giáo Việt Nam, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://batchanhdao.vn/vo-nga-la-gi/
  38. Seven Interbeings – The Mindfulness Bell – Parallax Press, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.parallax.org/mindfulnessbell/article/seven-interbeings/
  39. “Through the insight of interbeing” – Thich Nhat Hanh | Plum Village ▶️, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://portalcioranbr.wordpress.com/2025/03/18/insight-interbeing-thich-nhat-hanh/
  40. Thích Nhất Hạnh’s Teaching of Interbeing – Buddhistdoor Global, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.buddhistdoor.net/features/thich-nhat-hanhs-teaching-of-interbeing/
  41. Dharma Talk: Interbeing and the Nature of Perception – The Mindfulness Bell, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.parallax.org/mindfulnessbell/article/interbeing-and-the-nature-of-perception/
  42. To Be Means To InterBe | Thich Nhat Hanh (short teaching video) – YouTube, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=UuVqp4KmNWk
  43. TƯƠNG TỨC – bộ 22 cuốn sách của Thiền sư Nhất Hạnh – PEACEBOOKS, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://peacebooks.vn/books/tuong-tuc-bo-22-cuon-sach-cua-thien-su-nhat-hanh/
  44. Tương Tức – Thích Nhất Hạnh – Deer Park Monastery, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://deerparkmonastery.org/vi/sach/tuong-tuc/
  45. Khổ Lạc Tương Tức – Thiền Sư Thích Nhất Hạnh – YouTube, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=BBJcAWVV4c8
  46. Hòa hợp và tương tức trong Phật giáo – Thư Viện Hoa Sen, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://thuvienhoasen.org/a21455/hoa-hop-va-tuong-tuc-trong-phat-giao
  47. Vô Ngã là gì? Cách áp dụng Vô Ngã trong cuộc sống để cả đời Bình An – YouTube, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=XGo8oT2FOkU
  48. Vô Ngã là gì? Đỉnh cao trí tuệ và sự hiểu biết trong Phật Giáo – YouTube, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://m.youtube.com/watch?v=wG8evDec0AE&pp=ygUSI3TDoGlfeOG7iXVfb25saW5l
  49. INTERBEING Guided Mindfulness Meditation – 20 minutes – Thich Nhat Hanh Inspired – POWERFUL – YouTube, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=UYlNjBJ6olI
  50. Does Nonduality mean ‘Not Duality’? – Jeff Foster, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.lifewithoutacentre.com/writings/does-nonduality-mean-not-duality/
  51. Be ocean 1: meditation and contemplative neuroscience – Till Gebel, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.till-gebel.com/post/becoming-ocean-1-meditation-neuroscience
  52. Wave Analogies of Consciousness, Mind, and Ultimate Reality, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.thymindoman.com/wave-analogies-of-consciousness-mind-and-ultimate-reality/
  53. Wave and Ocean | Advaita Vision, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.advaita-vision.org/wave-and-ocean/
  54. The analogy of the ocean and the wave : r/nonduality – Reddit, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.reddit.com/r/nonduality/comments/1if8xlp/the_analogy_of_the_ocean_and_the_wave/
  55. I don’t understand non duality, there are multiple existing things right? : r/nonduality – Reddit, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.reddit.com/r/nonduality/comments/1amlraz/i_dont_understand_non_duality_there_are_multiple/
  56. The Wave analogy – NewBuddhist, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://newbuddhist.com/discussion/16510/the-wave-analogy
  57. What is Non-Duality? | Jeff Foster, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.lifewithoutacentre.com/writings/what-is-nonduality/
  58. Philosophy 101: Does the Ocean Know the Wave | Expat Journal: Postcards from the Edge, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://dennstedt.wordpress.com/2017/12/27/philosophy-101-does-the-ocean-know-the-wave/
  59. Autopoietic System – New Materialism, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://newmaterialism.eu/almanac/a/autopoietic-system.html
  60. Nondual Awareness: What It Is And 8 Ways To Make It Last, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://selfimprovementsupercharger.com/nondual-awareness/
  61. The Non-Duality State of Mind – What Is It? (Direct Observations), truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://jhana8.com/the-non-duality-state-of-mind-what-is-it-direct-observations/
  62. What are the qualities of non-dual awareness? What does it feel like? : r/Wakingupapp – Reddit, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.reddit.com/r/Wakingupapp/comments/zw3gzn/what_are_the_qualities_of_nondual_awareness_what/
  63. Nondualism – Wikipedia, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Nondualism
  64. The Ethics and Practice of Nondualism – The Theosophical Society in Australia, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://theosophicalsociety.org.au/articles/the-ethics-and-practice-of-nondualism
  65. Basic Introduction to Nondualism – Medium, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://medium.com/@roeiklein_93508/basic-introduction-to-nondualism-df0d32c281dd
  66. Beyond Right or Wrong: Non-Duality Explained – Where Wonder Waits, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://wherewonderwaits.com/non-duality-explained/
  67. Meditation, Mindfulness & Metacognition, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.globalmetacognition.com/post/meditation-metacognition
  68. THE IMPACT OF VIPASSANA ON ATTENTION AND DECISION-MAKING IN AI AND AUTOMATION ERA: NEUROSCIENTIFIC INSIGHTS – Lumbini Buddhist Unviersity Events, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://event.lbu.edu.np/the-impact-of-vipassana-on-attention-and-decision-making-in-ai-and-automation-era-neuroscientific-insights/
  69. Vipassana Meditation Course: Two Levels of Understanding – buddhanet.net, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.buddhanet.net/vmed_8/
  70. The influence of intensive meditation on belief in free will. – OSF, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://osf.io/wx3fy/download
  71. The Human Default Consciousness and Its Disruption: Insights From an EEG Study of Buddhist Jhāna Meditation – Frontiers, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/human-neuroscience/articles/10.3389/fnhum.2019.00178/full
  72. Restructuring insight: An integrative review of insight in problem-solving, meditation, psychotherapy, delusions and psychedelic – OSF, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://osf.io/preprints/psyarxiv/8fbt9/download
  73. Meditation focused on self-observation of the body impairs metacognitive efficiency, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30871785/
  74. Interbeing – Parallax Press, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.parallax.org/product/interbeing-4th-edition/
  75. The Neuroscience of Meditation: Four Models – Opentheory.net, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://opentheory.net/2018/12/the-neuroscience-of-meditation/
  76. Effects of Meditation Experience on Functional Connectivity of Distributed Brain Networks – Frontiers, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/human-neuroscience/articles/10.3389/fnhum.2012.00038/full
  77. The Power of Interconnectedness in Meditation – Number Analytics, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.numberanalytics.com/blog/interconnectedness-in-meditation
  78. Neural mechanisms of attentional control in mindfulness meditation – Frontiers, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/neuroscience/articles/10.3389/fnins.2013.00008/full
  79. Integral theory – Wikipedia, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Integral_theory
  80. The Stages of Life According to Ken Wilber – Dr. Thomas Armstrong, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.institute4learning.com/2020/02/05/the-stages-of-life-according-to-ken-wilber/
  81. Integral theory, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://integraleuropeanconference.com/integral-theory/
  82. Chapter 6 Ken Wilber’s Model | The Infinite Hermetic Mind – Bookdown, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://bookdown.org/becerra_je/Hermetic_Mind/ken-wilbers-model.html
  83. An Overview of Developmental Stages of Consciousness – Life Itself, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://lifeitself.org/assets/overview-of-developmental-levels-wilber-graves-etc.pdf
  84. Spiral Dynamics Theory: Stages of Development and Examples – TMetric, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://tmetric.com/spiral-dynamics-theory
  85. States, Stages, and the Three Kinds of Self – Integral Life, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://integrallife.com/states-stages-and-3-kinds-self/
  86. Ken Wilber. An Introductory Overview of Integral… | by Scott Evers – Medium, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://medium.com/@scott.evers_46948/ken-wilber-a35e79f3d90a
  87. The Integral Theory of Ken Wilber – New Acropolis Library -, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://library.acropolis.org/the-integral-theory-of-ken-wilber/
  88. Self-Transcendence: Maslow’s Answer to Cultural Closeness – ResearchGate, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.researchgate.net/publication/331886859_Self-Transcendence_Maslow’s_Answer_to_Cultural_Closeness
  89. From Self-Transcendence to Collective Transcendence: In Search of the Order of Hierarchies in Maslow’s Transcendence – PMC, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8988189/
  90. Self-transcendence – Wikipedia, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Self-transcendence
  91. What is Self-Transcendence? Definition and 6 Examples (+PDF) – Positive Psychology, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://positivepsychology.com/self-transcendence/
  92. Maslow’s Self-Transcendence: How It Can Enrich Organization Culture and Leadership, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.ijbhtnet.com/journals/Vol_2_No_7_December_2012/7.pdf
  93. What is Transcendence? The True Top of Maslow’s Hierarchy of Needs – Sloww, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.sloww.co/transcendence-maslow/
  94. Self-Transcendence: Maslow’s Answer to Cultural Closeness, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://journalsojs3.fe.up.pt/index.php/jim/article/download/2183-0606_004.004_0002/260/1729
  95. Beyond Self-Actualisation: Self-Transcendence & Generosity – iflow Psychology, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.iflowpsychology.com.au/post/beyond-self-actualisation-the-ultimate-goal-of-self-transcendence-and-generosity
  96. Understanding The Overlooked Dimension in Maslow’s Hierarchy – Self-Transcendence, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.gennychia.com/blog/understanding-the-overlooked-dimension-in-maslow-s-hierarchy-self-transcendence
  97. The Fourteen Principles of Engaged Buddhism – Open Horizons, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.openhorizons.org/the-fourteen-principles-of-engaged-buddhism.html
  98. Thich Nhat Hanh’s 14 Principles Of Engaged Buddhism – Awaken, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://awaken.com/2023/06/thich-nhat-hanhs-14-principles-of-engaged-buddhism/
  99. Engaged Buddhism – (Intro to Buddhism) – Vocab, Definition, Explanations | Fiveable, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://library.fiveable.me/key-terms/introduction-buddhism/engaged-buddhism
  100. The Fourteen Precepts of Engaged Buddhism | Lion’s Roar, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://www.lionsroar.com/the-fourteen-precepts-of-engaged-buddhism/
  101. Thich Nhat Hanh & the Poetry of Engaged Buddhism – Beshara Magazine, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://besharamagazine.org/newsandviews/thich-nhat-hanh-poetry-of-engaged-buddhism/
  102. Thich Nhat Hanh Program for Engaged Buddhism – Union Theological Seminary, truy cập vào tháng 7 24, 2025, https://utsnyc.edu/life/institutes/buddhism-program/